گزارش ۱۷۳ – تیرماه ۱۳۹۹ – بررسی عملکرد بازار سرمایه در سال منتهی به خرداد ۱۳۹۹ و ارایه برخی پیشنهادها

۱٫ عملکرد بازار سرمایه در سال منتهی به خرداد۱۳۹۹
۱٫ ارزش بازار بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار در عملکرد یکساله خود آمارها و رکورد هایی ثبت کرد که تقریبا بی سابقه بود. ارزش بورس اوراق بهادار در پایان اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ رقمی معادل ۱۱٫۲۳۸ هزار میلیارد بود که در اردیبهشت ماه۱۳۹۹ به عدد ۶۲٫۲۹۲ هزار میلیارد رسید .
رشد ارزش بازار تقریبا معادل ۴۵۰ درصد در مدت یکسال گذشته بوده است.

۲٫ شاخص کل
همانند ارزش بازار شاخص هم رشد کم سابقه ای معادل ۴۶۰ درصد را تجربه کرد. بطوری که شاخص کل بورس و اوراق بهادار در اردبیهشت ماه سال گذشته از رقم ۲۱۵ هزار واحد به عدد ۹۸۶ هزار واحد رسید.

نکته قابل توجه در بازار سرمایه این بود که در دوماهه ابتدایی سال۱۳۹۹ رشد بازار رشدی تقریبا دوبرابری را تجربه کرد. شاخص کل هم وزن و شاخص قیمت نیز به همین نسبت در دوره مشابه رشد داشته اند.
نام بورس نام شاخص تاریخ درصد تغییرات
۱۳۹۹/۰۳/۳۱ ۱۳۹۹/۰۲/۳۱ ۱۳۹۸/۱۲/۲۹ نسبت به ماه قبل نسبت به پایان سال قبل
بورس تهران شاخص کل (وزنی ارزشی) ۱,۲۷۰,۶۲۷ ۹۸۶,۷۵۹ ۵۱۲,۹۰۰ %۷۷/۲۸ %۷۳/۱۴۷
شاخص کل (هم وزن) ۴۰۹,۲۴۳ ۳۲۲,۰۲۵ ۱۷۷,۰۸۰ %۰۸/۲۷ %۱۱/۱۳۱
شاخص قیمت (وزنی ارزشی) ۳۳۶,۸۸۰ ۲۶۲,۱۹۹ ۱۳۶,۶۹۹ %۴۸/۲۸ %۴۴/۱۴۶
فرابورس ایران شاخص کل (وزنی ارزشی) ۱۴,۱۸۰ ۱۱,۱۱۳ ۶,۵۹۱ %۶۰/۲۷ %۱۲/۱۱۵
۳٫ ورود سرمایه¬گذاران حقیقی¬ها
غالب کارشناسان عامل رشد بی سابقه بازار سرمایه را ورود سرمایه های خرد با رویکرد سرمایه گذاری می دانند. در همین رابطه کاهش نرخ بازده بدون ریسک، نرخ بهره بانکی و فاصله آن با نرخ تورم توجه سرمایه گذاران حقیقی را به خود جلب کرد و با ورود سریع سرمایه های خرد در بازار شاهد تاثیر گذاری این گروه نسبت به اشخاص حقوقی شد. البته در این میان حمایت دولت و عرضه های اولیه دارایی های دولت در قالب شرکتهای سهامی و ورود سهام عدالت از دیگر عوامل تاثیر گذار بر رشد بازار سرمایه بود بطوریکه در مقایسه ارزش معاملات اشخاص حقیقی با اشخاص حقوقی فاصله بسیار زیاد کاملا مشهود است.

۴٫ اوراق بدهی
روند رشد اوراق بدهی نسبت به اوراق بهادار(سهام) گویای این مطلب است که نقدینگی جدید وارد شده به بازار استقبال چندانی از اوراق بدهی نسبت به بازار سهام نکرده است و رشد این اوراق نیز ناشی از عرضه اوراق بدهی توسط دولت بوده است.

۵٫ صندوق¬های سرمایه¬گذاری
با مقایسه ارزش انواع صندوق های سرمایه گذاری اینگونه به نظر میرسد که صندوق های بادرآمد ثابت همچنان یکی از گزینه های اصلی سرمایه گذاران بوده و فاصله زیاد آن با سایر صندوقها می‌تواند نقش توسعه این صندوقها را برای جلوگیری از خروج نقدینگی با اهمیت دانست.

ارزش صندوق¬های قابل معامله از دیگر صندوق هایی هستند که تقریبا از رشد با شیب متعادل برخوردار بودند البته فاصله زیاد صندوق های قابل معامله در بورس به نسبت از بالا ترین رشد و صندوق های کالایی تقریبا بدون رشد قابل توجه بودند. ر مقایسه مشهود است.

در مقایسه تعدادی صندوق های بازار گردانی با توجه به ثابت بودن سایر صندوقها تعداد صندوق های بازار گردانی رشد قابل مقایسه ایی داشته اند که تعداد آنها از ۳۸ صندوق به ۴۶ صندوق افزایش داشته است.

۶٫ ریسک و بازده صنایع
مطابق گزارش دنیای اقتصاد مورخ ۲۴ تیر ۹۹ سال ۹۸ سالی مثبت برای بورس تهران بود که با جهش ۱۸۷ درصدی شاخص کل همراه شد. به این ترتیب در این سال ضریب بتا بیش از آنکه ریسک یک صنعت را نسبت به نوسان شاخص نشان دهد، نشان‌دهنده سرعت رشد گروه‌های سهامی بود. حال بررسی ضریب بتا در این سال حکایت از پیشرانی گروه‌های کوچک بازار در جهت شاخص کل دارد. در این سال گروه‌های کامودیتی‌محور بورس تهران شامل فرآورده‌های نفتی، کانه‌های فلزی، فلزات اساسی، محصولات شیمیایی و چند‌رشته‌ای صنعتی تقریبا نوسانی برابر با شاخص کل داشتند اما در مقابل کوچک‌ترهای بازار با رشدی چند برابر شاخص کل همراه شدند.
حال نگاهی به ضریب بتای صنایع ۳۸گانه بورس تهران از ابتدای سال ۹۹ تا پایان معاملات روز ۲۳ تیرماه روندی متفاوت را نشان می‌دهد. به‌طوری که شتاب رشد صنایع بزرگ کالایی بازار در این بازه زمانی افزایش یافته و در مقابل از شتاب رشد کوچک‌ترها کاسته شده است. از این رو ضریب بتای صنایع کالایی با تغییر محسوس نسبت به سال ۹۸، از عدد یک فاصله گرفته است. بر این اساس ضریب بتای گروه فلزات اساسی از ۰۲/ ۱ واحد در سال ۹۸ به ۲۴/ ۱ واحد از ابتدای سال ۹۹ افزایش یافت. در میان معدنی‌ها نیز شاهد افزایش ضریب بتا از ۹۹/ ۰ واحد به ۲۲/ ۱واحد هستیم. این متغیر در دو گروه پتروشیمی‌ و پالایشی نیز هر چند کمتر اما افزایشی بوده است. ضریب بتای گروه محصولات شیمیایی در سال گذشته ۹۸/ ۰ واحد بوده که به ۱۱/ ۱ واحد در سال جاری افزایش یافته است. این رقم برای پالایشی‌ها نیز از ۰۱/ ۱ واحد به ۰۸/ ۱ واحد رسیده است. در مقابل اما ضریب بتای گروه زغال‌سنگ از ۰۴/ ۱ واحد به ۸/ ۰ واحد در بازه مورد بررسی کاهش یافته است. این متغیر برای گروه لاستیک و پلاستیک نیز از ۱۴/ ۱ واحد به ۶۷/ ۰ واحد رسیده است. در دیگر صنایع کوچک بازار نیز روندی مشابه دیده می‌شود که در جدول به‌طور کامل آورده شده است. در مجموع اما ضریب بتای گروه های کالایی‌ نشان می‌دهد همچنان این گروه‌های بزرگ بورس تهران هستند که مسیر شاخص کل این بازار را تعیین می‌کنند.

۲٫ درس¬هایی ازنقاط عطف تاریخی
بی‌سابقه‌ترین سقوط شاخص بورس در تاریخ ۴۷ ساله این بازار تا قبل از ۲۳/۱۲/۱۳۹۳ که با افت شدید ۲۳۸۸ واحدی دماسنج بازار سرمایه در روز یکشنبه ۲۲/۱۰/۱۳۹۲ به ثبت رسید موجب بازگشت بازار به محدوده ۸۵ هزار واحدی شد که به «یکشنبه سیاه» معروف گشت.گمانه‌های مختلفی در خصوص علل واکنش منفی بازار سرمایه وجود داشت. دلایلی همچون تصمیم دولت در خصوص مهار نقدینگی، افزایش نرخ سود بانکی، افزایش نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی و دستور رئیس‌جمهور وقت در خصوص مبارزه با مفاسد اقتصادی مهم‌ترین این حدسیات بود.پس از یکشنبه سیاه، شاخص کل بورس تهران سیر نزولی گرفت و سرانجام به ۷۰ هزار واحد سقوط کرد. در حالی که شاخص کل افت حدود ۱۰ درصدی را تجربه کرد، سهامداران در بسیاری از نمادها تا ۵۰ درصد سقوط را تجربه کردند.پس از سقوط ناگهانی، شاخص بورس تهران روند آرام و نزولی خود را تا اوائل زمستان ۱۳۹۴ ادامه داده بود.به‌طوری‌که تا آن زمان شاخص بورس در ۶۲ هزار واحد به سر می‌برد.
رکورد نزول شاخص در روز شنبه ۲۳/۱۲/۱۳۹۳ با افت شدید ۳۵۹۰ واحدی با بازگشایی چند نماد پالایشی شکسته شد که بیشترین اثر کاهشی مربوط به نماد شپنا پالایش نفت اصفهان با ۱۴۴۷ واحد کاهش بوده و پس از آن شبندر پالایش نفت بندرعباس که ۱۳۵۳ واحد در کاهش شاخص اثرگذار بود.همچنین در روز سه شنبه ۲۳/۰۲/۱۳۹۳ شاخص کل بورس با کاهش ۲۶۳۱۸ واحدی (معادل ۲٫۵۱%) سقوط کرد و به شاخص ۱,۰۲۱,۴۴۴‬ بازگشت. یکی از دلایل این اتفاق منفی شدن سهم های بزرگ بانکی و پتروشیمی در بازار بود که به دنبال آن اکثر سهم های بازار در این روز با افت ۵- درصدی و صف های فروش سنگین روبرو شدند. برخی از کارشناسان معتقدند دلیل این اتفاق نابلدی و عدم آشنایی سهامداران تازه وارد به بازار بورس و عدم توانایی کنترل هیجان و همچنین انتظارات رشدهای پی در پی بوده است.( امسال یعنی سال ۱۳۹۹ رکورد نزول و ریزش شاخص نیز شکسته شد.
رکورد افزایش شاخص در روز یکشنبه ۱۶/۰۱/۱۳۹۴ با صعود شدید ۲۴۳۵ واحدی شاخص بازار سرمایه با اعلام توافق اولیه برجام برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و ۱+۵ دارندگان حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان رقم خورد.در روز شنبه ۲۰/۰۲/۱۳۹۹ شاخص کل بورس با افزایش ۴۲۲۹۴ واحدی (معادل ۴٫۳۲%) توانست از شاخص ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ واحدی عبور کند و رکورد تاریخی جدیدی را در بازار سرمایه ایران به ثبت برساند. کارشناسان دلیل رونق بازار سرمایه و استقبال مردم از این بازار را در سال ۹۹، عرضه سهام شرکت¬های دولتی توسط دولت، آزادسازی سهام عدالت و عدم جذابیت بازارهای موازی همچون ارز، طلا، مسکن و … می¬دانند.
نماد شرکت خودروسازی سایپا (با نام خساپا) بعد از حدود دوماه توقف در رور دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ۹۹ با صف خرید تاریخی ۱۳ میلیاردی بازگشایی شد. دلیل استقبال سهامداران که عمدتا هم سهامداران تازه وارد بودند افزایش نرخ قیمت خودرو و عقب افتادگی خساپا در این دوماه از بازار بوده است. به نحوی که در روز های یکشنبه، دوشنبه و سه شنیه هفته آخر اردیبهشت ۹۹ عده زیادی از سهامداران، سهم های خود را به فروش گذاشتند تا برای خرید این نماد در صف میلیاردی بنشینند. بازگشایی نماد های خساپا و خودرور رفتار هیجانی سهامداران تازه وارد و سیو سود توسط سهامداران قدیمی توانست کل بازار بورس را در سه روز به وضعیت قرمز رنگ در بیاورد. صف خرید ۱۳ میلیاردی نماد شرکت سایپا در تاریخ بورس تهران بی نظیر بوده و این صف به علت نا آشنا بودن تازه واردان بورسی با وضعیت معاملات است. این موضوع یکی از عوامل عجیب معاملات در بورس تهران بود که در هیچ جای دنیا شباهت نداشته است. این پدیده نشان داد بازار ایران تا حرفه¬ای شدن راه طولانی در پیش خواهد داشت.

۳٫ چشم انداز بازار
یکی از معیارهای پرطرفدار تحلیل در بورس تهران، نسبت قیمت به درآمد یا همان P/ E است که نشان می‌دهد برای هر ریال سرمایه‌گذاری، سهم مزبور چه میزان سود می‌سازد.
به‌عنوان مثال نسبت ۱۰ بیان می‌کند برای کسب یک ریال سود لازم است ۱۰ ریال سرمایه‌گذاری انجام شود. نگاهی به داده‌های تاریخی موجود نشان می‌دهد این نسبت به‌طور معمول در بورس تهران در محدوده ۶ تا ۸ واحد بوده است. در این میان سال ۹۲ به‌عنوان سال اوج گرفتن این نسبت شناخته می‌شد.
سالی که به موجب تحولات سیاسی همچون برجام شاهد رشد دسته‌جمعی شرکت‌های کوچک و بزرگ در بورس تهران بودیم. به این ترتیب در برهه‌ای از سال ۹۲ نسبت قیمت به درآمد به ۵/ ۸ مرتبه نیز رسید.
شاید تا دو سال گذشته کسی تصور نمی‌کرد این رکورد شکسته شود اما در سال ۹۸نسبت قیمت به درآمد P/ E بازار از ۱۰ مرتبه نیز فراتر رفت. در آن سال عمدتا سهام کوچک بازار بودند که روند صعودی را تجربه کردند اما بزرگان بازار از این رالی جا ماندند.
در همان بازه زمانی تحلیلگران بورس با نگاهی به ارزش معاملات سهام به‌عنوان ابرمتغیر جهت‌دهنده به روند قیمت‌ها در بورس، به احتمال تغییر معنادار این نسبت در آینده‌ای نزدیک اشاره کرده بودند. جایی که ارزش ریالی دادوستدها از محدوده ۱۰۰ میلیارد تومان به بالای ۲۵۰۰ میلیارد تومان رسیده بود و همزمان با توجه به ناتوانی سودسازی شرکت‌ها با چنین سرعتی انتظار برای رشد تدریجی P/ E وجود داشت.
با آغاز سال ۹۹ اما ارزش معاملات خرد سهام جهشی غیرقابل انتظار را تجربه کرد و حتی در برهه‌هایی به ۲۵هزار میلیارد تومان نیز رسید. شرایطی که سبب شد نسبت قیمت به درآمد دیگر به یک رشد تدریجی بسنده نکند.
از این رو در پایان معاملات بهار ۹۹، نسبت قیمت به درآمد بازار سهام به بلندای محدوده ۷/ ۲۴ مرتبه پرواز کرد و ۳۰ گروه بورسی نیز P/ E بالاتر از کل بازار دارند.
بازدهی بازار (P/E) نسبت به تمام ادوار بازار سرمایه بزرگ شده تا حدی که بازدهی بازار سرمایه نسبت به بازار پول کاهش یافته است (بازده سرمایه گذاری در بازار پول حداقل ۱۰ درصد است که در مقایسه با سود عملکرد شرکتهای حاضر در بازار سرمایه برابر با p/e 10 می باشد). از طرفی رشد افسارگسیخته تورم و کاهش ارزش پول بعنوان عامل اصلی فارغ از بازدهی سهام برای سرمایه گذاران شده است. از طرفی نگاه دولت برای تامین مالی و جبران کسری بودجه به این بازار باعث ایجاد جو روانی حمایت دولت از بازار سرمایه نزد سرمایه گذاران شده است. با توجه به حرکت شاخصهای بازار سرمایه و ورود نقدینگی غیر قابل تصور از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا کنون ارائه چشم انداز یا پیش بینی آینده بازار امری دشوار شده است.

۴٫ برخی پیشنهادها
۱٫ در حال حاضر بازار سرمایه تبدیل به چاه بزرگی شده است که هرچه نقدینگی وارد آن می گردد جذب و در افزایش قیمتهای سهام خودنمایی می کند. بنابراین در صورت کاهش ورود نقدینگی یا خروج آن از بازار سرمایه و انتقال به بازارهای موازی نظیر بازار پول، ارز، طلا، مسکن و … احتمال توقف رشد قیمتها در بازار وجود دارد. ورود شرکتهای جدید، عرضه سهام دولت، افزایش سهام شناور و … از جمله راهکارهای حفظ و رونق بازار سرمایه در سال پیش رو خواهد بود. به عبارت دیگر افزایش نفوذ بازار سرمایه نزد عموم مردم و افزایش سهم تامین مالی از بازار سرمایه در مقابل بازار پول فرصتی بی نظیر در اختیار متولیان بازار و دولت قرار داده است تا محلی برای جایگزینی محل رسوب سرمایه ها و مهار نقدینگی مولد در بانکها باشد. لذا نوع حرکت دولت برای استفاده از این فرصت می‌تواند آینده بازار سرمایه را تضمین و فرصت افزایش تولید ناخالص ملی با تامین سرمایه مستقیم برای بنگاههای اقتصادی باشد. از جمله راهکارهای کاهش ریسک تشکیل و بزرگ شدن حباب در بازار سرمایه میتوان به افزایش عرضه سهام شرکت¬ها، افزایش سهم شناور، افزایش سرمایه از محل آورده نقدی (نه تجدید ارزیابی) اشاره نمود.
۲٫ هم اکنون حجم معاملات روزانه بازار نزدیک به۳۰۰ هزار میلیارد ریال رسیده است. با توجه به نقد شوندگی بازار و افزایش بیش از ۱۰ برابری نسبت ارزش بازار به حقوق صاحبان سهام بنگاههای حاضر در بازار سرمایه و معافیت های مالیاتی پیش بینی شده برای پذیرش در بازار سرمایه و سایر مشوقها، فرصتی بی نظیر در اختیار بنگاههای اقتصادی برای تامین مالی از بازار سرمایه گذاشته است. لذا پیشنهاد می گردد بنگاههای اقتصادی به ویژه اعضای انجمن با تمام توان در این حوزه فعال شده و ضمن تامین مالی ارزان از مزایای معافیتهای مالیاتی این بازار بهره مند گردند.

برای مشاهده متن کامل گزارش اینجا کلیک کنید

منابع :

ویکی پدیا
دنیای اقتصاد مورخ ۲۴ تیر
گزارش آماری مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس